به درد فکر می کنند و به همین خاطر درد می کشند.» این را مریم کاشانیان، استاد دانشگاه و مدیر گروه زنان دانشگاه علوم ایران درباره خانم های بارداری می گوید که از کودکی طرح‌واره دردی بینهایت

در زایمان روی صفحه سپید ذهن شان هک می شود و آنوقت شنیده های ترسناک شان را از همجنس های شان که زجر می‌کشند، در ناخودآگاه شان انبار می کنند تا در زایمان، همه شان را بیاد بیاورند و ترس و دردی وصف نشدنی را تجربه کنند.

هرچند این متخصص زنان و زایمان اعتقاد دارد بخشی از درد زایمان به تلقین مربوط است اما می پذیرد که هر زنی حتی بدون تلقین های منفی هم ممکن است به هزار و یک دلیل مقداری درد را تجربه کند و به همین علت او و همکارانش، در بیمارستان اکبرآبادی که ریاستش را به عهده دارد، از روش های علمی و منطبق بر دانش روز دنیا برای کاهش این نوع دردها استفاده می کنند.

کاشانیان توضیح می دهد شمار بیمارستان هایی که از روش های کاهش درد در زایمان استفاده می کنند یا دوره های آموزشی برای زنان باردار برگزار می کنند در کشورمان کم نیست اما هنوز وزارت بهداشت فهرستی از این بیمارستان ها منتشر نکرده است و به همین علت  خانم های باردار، این بیمارستان ها را نمی شناسند.

زایمان پدیده ای فیزیولوژیک است پس چرا درد دارد در حالی که پدیده های فیزیولوژیک دیگر همچون خوردن یا آشامیدن درد ندارد؟

من معتقدم بخش عمده ای از درد زایمان، تلقینی و حاصل بازتاب تربیتی مغز ماست برخی زنان حتی از دوران کودکی می آموزند زایمان پدیده ای دردناک است با این حساب چگونه می شود از آنها انتظار داشت زایمان شان را بی درد بگذرانند؟

عکس این ماجرا هم صادق است. در میان برخی اقوام، زنانی که باور ندارند زایمان درد شدیدی دارد، بدون درد یا با دردی بسیار اندک زایمان می کنند برای مثال زنان عشایر ممکن است در حال کوچ از نقطه ای به نقطه ای دیگر، مدتی کوتاه در محلی اتراق کنند، همانجا فرزندشان را به دنیا بیاورند و پس از استراحتی کوتاه به دنبال ایل راه بیفتند.

البته انواعی از زایمان شکل طبیعی ندارد و مسیر فیزیولوژیکش را طی نمی کند اما حرف من درباره این نوع زایمان ها نیست. بحثم درباره زایمان های طبیعی است که باید  درد در آنها بسیار کم باشد اما بر عکس است چون خانم ها در ناخودآگاه شان ایمان دارند که زایمان باید با درد شدید توام باشد. وقتی ما انتظار درد داریم، بیشتر حسش می کنیم.

شما در صحبت های تان اشاره کردید که گرچه درد شدید زایمان حاصل تلقین است اما هیچ زایمانی هم کاملاً بی درد نیست و حتی اگر هیچ نادرستی درباره زایمان وجود نداشته باشد، درد تا حدی احساس خواهد شد. علت این درد طبیعی چیست؟

کشش سفاق روی رحم، هنگام به دنیا آوردن بچه باعث درد می شود. با انقباض های عضله ای در زمان زایمان، اکسیژن کمتری به عضلات می رسد که یکی از عوارضش احساس درد است.  با این حال به طور کلی باید بگویم علت دقیق درد زایمان هنوز به طور کامل مشخص نشده است.

حتی اگر بخشی از این دردها تحت تأثیر تلقین باشد خانم های باردار آن را احساس می کنند. برای از بین بردن این دردها در ایران چه روش هایی استفاده می شود؟

به یاد داشته باشید که زایمان کاملا بدون درد وجود ندارد اما زایمان کم درد وجود دارد. روش های گوناگونی در دنیا برای کاهش درد زایمان ابداع شده است که همه آنها در ایران هم به کار می رود.

این روش ها به دو گروه تقسیم می شود: گروه اول روش های دارویی و گروه دوم روش های غیر دارویی .

مواد بی حس کننده ای که در روش دارویی مورد استفاده قرار می گیرد یا با آمپول به  کنار نخاع یا عضلات تزریق می شود و یا استنشاقی است یعنی خانم باردار، گاز بی حس کننده را، از طریق ماسک تنفس می کند.

روش های غیر دارویی اما بسیار متنوع است؛ به آنها درمان های کمکی نیز گفته می شود و نسبت به روش های دارویی اثرگذاری کمتری دارد. 

اگر اثرگذاری روش های غیردارویی کمتر است چرا معمولا پزشکان این روش ها را ترجیح می دهند؟ 

توجه داشته باشید که تزریق دارو به مادر یک روش تهاجمی است و او  هنگام تزریق اذیت می شود و درد می کشد. به همین علت  ما در جستجوی روش هایی هستیم که هم ارزان و کم درد باشد و هم عوارض جانبی کمتری داشته باشد. روش های غیردارویی این گونه است.

گفتید که طیف روش های غیردارویی بسیار متنوع است. درباره رایج ترین شان توضیح می دهید؟

این روش ها از زایمان در آب تا هیپنوتیزم و طب سوزنی و فشاری تا رایحه درمانی و ماساژ درمانی را در بر می گیرد.

حتی برخی از آنها در این خلاصه می شود که  برای خانم در حال زایمان، نوای قرآن یا موسیقی ملایم و آرامبخش پخش شود. از دیگر روش های غیردارویی بسیار تاثیرگذار برای کاهش درد این است که یکی از بستگان نزدیک خانم مثلا خواهر یا مادرش هنگام زایمان کنارش باشند. 

پژوهش های علمی در دنیا ثابت کرده است وقتی یکی از بستگان نزدیک خانم باردار کنارش باشد، زایمان راحت تر، کوتاه تر و کم درد تر می شود و خانم در حال زایمان احساس رضایت بیشتری می کند.

این روش ها صرفا بر کاهش اضطراب خانم ها متمرکز است ؟ 

هرچند هدف اصلی برخی از این روش ها مانند پخش موسیقی یا حضور بستگان نزدیک در محل زایمان،  کاهش میزان استرس خانم باردار است اما در برخی روش های دیگر، عوامل بیشتری در کاهش درد دخیل است. 

در این باره مثال می زنید ؟

برای نمونه،  درست است که در روش زایمان در آب، مادر  با نشستن در وان آبی که هم دمای بدنش است، احساس آرامش می کند و نگرانی اش کم می شود اما عامل اصلی تاثیرگذار در کاهش درد زایمان، فشار لنفی است که آب بر شکم و رحم وارد می کند. 

در روش زایمان در آب، مادر تا به دنیا آمدن نوزاد باید در آب باقی بماند؟

دو روش برای زایمان در آب وجود دارد. در روش اول، مادر  مدتی را در آب می ماند و دردش کم می شود اما برای زایمان از آب خارج می شود و در روش دوم، مادر در آب زایمان می کند. البته او در هر دو روش باید از پیش آموزش دیده باشد تا مضطرب نشود.

در روش دوم،  نوزاد از داخل رحم مادر ناگهان وارد آب می شود. به نظرتان این کار به او آسیب نمی زند؟

بچه در شکم مادر هم در مایع شناور است پس ورودش به آب، به محض بیرون آمدن از رحم هم آسیبی به او نخواهد زد. البته استفاده از این روش زایمان، نیاز به ماماهای ورزیده و پزشک زنان آموزش دیده در این حوزه دارد تا کودک را به درستی از رحم و سپس از آب خارج کنند.

هزینه این روش چقدر با هزینه زایمان های عادی تفاوت دارد؟

هیچ فرقی با زایمان عادی ندارد.

خانم ها چگونه می توانند از این روش برای زایمان استفاده کنند؟

خودشان باید تقاضای استفاده از این روش را با پزشک معالج مطرح کنند. در ایران، شماری از بیمارستان های خصوصی و دولتی از روش زایمان در آب استفاده می کنند.

شما گفتید که خانم ها باید پیش از زایمان در آب دوره های آموزشی بگذرانند. این دوره ها کجا برگزار می شود؟

بیمارستان هایی که روش زایمان در آب را ارائه می دهند، دوره های آموزشی پیش از آن را هم برگزار می کنند اما گمان نکنید که فقط کسانی که می خواهند با این شیوه فرزندی به دنیا بیاورند، باید دوره آموزشی بگذرانند. هر خانم بارداری لازم است دوره های آموزشی را برای آشنایی با زایمان و شیوه وضع حمل بگذراند. نکاتی که در این کلاس ها گفته می شود واقعاً ضروری است برای نمونه هر خانم بارداری بهتر است نرمش هایی را برای افزایش توان بدنی اش انجام دهد.

برگزاری چنین دوره های آموزشی در بیمارستان ها از اهداف توسعه هزاره است و هم اکنون برخی بیمارستان ها برگزاری این دوره ها را شروع کرده اند، هرچند هنوز شمار زیادی از آنها هم کار را آغاز نکرده اند.

ما در بیمارستان اکبرآبادی تهران که دولتی است، حدود 8  هفته به خانم های باردار آموزش می دهیم چون ایمان داریم آگاهی، میزان استرس خانم ها و در نتیجه دردشان را کم می کند.

از دیدگاه من وزارت بهداشت باید فهرستی از بیمارستان هایی که از روش های کمکی در زایمان استفاده می کنند، تهیه کند و آن را در اختیار مردم بگذارد اما متأسفانه هنوز چنین فهرستی را ارائه نداده است و خانم ها باید از بیمارستان ها بپرسند که آیا از چنین روش هایی استفاده می کنند یا نه .

از زایمان در آب صحبت کردیم اما هنوز درباره بقیه روش های کمکی توضیح نداده اید. برای در رایحه درمانی دقیقا چه اتفاقی می افتد؟

از نظر علمی ثابت شده است که بوی برخی گیاهان مانند اسطوخودوس، آرام بخش است و باعث کاهش درد خانم های در حال زایمان می شود. در روش رایحه درمانی این نوع بوها یا به صورت بخور در اتاق عمل پخش می شود و یا خانم در حال زایمان آنها را از طریق ماسک استنشاق می کند و آرام می شود.

کاهش درد با طب سوزنی و فشاری و هیپنوتیزم هم صرفاً به علت تلقین است یا برهان علمی دیگری هم دارد ؟

در کاهش درد با هیپنوتیزم که برای خانم هایی با قابلیت هیپنوتیزم شدن متوسط و خوب مؤثر است، اضطراب مادر با رفتن به خلسه هیپنوتیزم کاهش پیدا می کند و در نتیجه کمتر درد می کشد.

در طب سنتی و فشاری اعتقاد بر این است که قسمت هایی از بدن کانال های درد است و درد را به مغز منتقل می کند. در طب سوزنی با استفاده از سوزن های مخصوص و در طب فشاری با کمک فشار آوردن، این مناطق تحریک می شود تا میزان درد کمتری را به مغز منتقل کند یا اصلا پیام درد را به مغز نفرستد.

مریم یوشی زاده - خبرنگار جام جم آنلاین